آجر چیست، معرفی انواع آجر
آجر یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مصالح ساختمانی است که در طول تاریخ به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. خاک رس به عنوان ماده اصلی آجر استفاده میشود و ممکن است با ماسه یا آهک ترکیب شود. آجرها به دلیل اصطحکام و مقاوت بسیار بالا در ساخت و سازهای مسکونی، سازه های تجاری، ساخت کوره و تاسیسات صنعتی و همچنین محوطه سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع آجر
آجرنما معمولی
ابتدایی‌ترین نوع آجر نمای تولید شده ، آجرهای رس هستند که به آنها “آجر سه سانتی” نیز می‌گویند. که معمولا ابعاد این آجرها ۲۰ در ۴ سانتی‌متر است.
نحوه ساخت آجر معمولی: برخلاف آجرهای قزاقی(آجر باستانی) که به صورت دستی ساخته می‌شوند، آجرهای معمولی با استفاده از پرس تولید می‌گیردند. این روش تولید باعث افزایش تراکم و مقاومت آجرها و همچنین باعث ایجاد سطحی صاف و یکنواخت میشود.
طیف رنگی آجرها: آجرهای معمولی در طیف‌های رنگی مختلف تولید می‌شوند. طیف رنگ زرد این آجرها از خاک رس حاصل میشود، در حالی که طیف رنگ قرمز به آجرهای شیل تعلق دارد.
ترکیب رنگی: با ترکیب خاک رس (زرد) با شیل (قرمز) در درصدهای مختلف آجر با رنگ گلبهی تولید می‌گردد. هرچقدر نسبت شیل بیشتر باشد، رنگ آجر تیره‌تر و گلبهی پررنگ‌تر میشود. همچنین، نحوه چیدمان آجر در کوره نیز بر رنگ نهایی آن تأثیر بسزایی دارد؛ به طوری که اگر آجرها در بالای کوره قرار گیرند، رنگ آجرها تیره‌تر می‌گردد. در کوره‌های سنتی (مانند قمیر)، آجرها به‌صورت گرد چیده می‌شوند تا حرارت به طور یکنواخت به تمام خشت‌ها برسد. در این کوره‌ها، یک مشعل در وسط قرار دارد که دمای بالاتری را به آجرها منتقل میکند و موجب تیرگی بیشتر آنها می‌گردد.
آجر قزاقی (آجر باستانی/مرمت)
آجر قزاقی، یکی از انواع آجرهای سنتی است که در مناطق مختلف ایران به‌کار می‌رود. این آجرها به‌طور عمده از خاک رس تولید می‌شوند و فرآیند ساخت آن به صورت دستی انجام می‌گردد. این روش ساخت باعث میشود که آجرها دارای ناصافی‌ها و بافت‌های خاصی باشند که زیبایی منحصر به فردی به سازه‌ها می‌بخشند.
نحوه ساخت آجر قزاقی: ابتدا خاک رس را با آب مخلوط کرده و گل به دست آمده را داخل قالب قرار می‌دهند و سپس آن را به دقت فشرده می‌کنند. سپس خشت را از قالب جدا می‌کنند و در آفتاب قرار می‌دهند و یا در خشک کن می‌گذارند تا رطوبت آن گرفته شود. این مرحله بسیار مهم است، زیرا اگر خشت با رطوبت در کوره قرار گیرد، ممکن است در حین پخت دچار ترک خوردن، شکستن و تاب برداشتن شود. و در نهایت در کوره قرار می‌گیرند و در دمای بالا پخته می‌شوند.
آجر سفال و تیغه
آجرهای سفال و تیغه از جمله مصالح رایج در صنعت ساختمان‌سازی هستند که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، کاربرد گسترده‌ای دارند. در ادامه، به توضیحات کامل‌تر درباره این دو نوع آجر و انواع دیگر مرتبط پرداخته‌ایم.
1.آجر لفتون( لفتون نما)
آجر لفتون که به آن “آجر ساختمانی” نیز گفته میشود، یکی از انواع پرکاربرد آجر در صنعت ساختمان‌سازی است. مواد اولیه این آجر از خاک رس تشکیل میشود و به دلیل ویژگی‌های خاص خود، برای مصارف مختلف مانند دیوارچینی، نما و سوله‌سازی به‌کار می‌رود. این نوع آجر به خاطر داشتن سوراخ‌های متعدد، به‌خصوص 10سوراخ، معروف است. سوراخ‌ها باعث کاهش وزن آجر و همچنین بهبود چسبندگی آن با ملات می‌شوند، که به طورکلی موجب کارایی بهتر در ساخت و ساز می‌گردد.
رنگ بندی: این آجر در رنگ بندی رس، شیل ، گلبهی عرضه می‌گردد.
2.آجر لفتون ساختمان
آجر زبره (آجرگری یا آجر باربر یا آجر فشاری)، نوعی آجر بدون سوراخ است که برای ساخت دیوارهای باربر استفاده میشود. این آجر به‌ویژه در بخش‌هایی از ساختمان که باید تحمل بار داشته باشند، مانند زیر سقف، به‌کار می‌رود. در اصل این آجر بیشتر در بخش‌های داخلی ساختمان استفاده میشود و نمای ظاهری ندارد.
رنگ بندی: آجر زبره از خاک رس تولید می‌گردد و تنها در رنگ زرد موجود می‌باشد.
3.آجر تیغه (آجر عایق)
آجر تیغه یا سفالی یکی از مصالح اصلی برای ساخت دیوارهای جداکننده داخلی در ساختمان‌ها است. این آجرها دارای سوراخ‌های مستطیلی بوده و به دلیل عایق بودن، از آنها برای جداسازی اتاق‌ها و فضاهای داخلی مانند اتاق یا آشپزخانه استفاده میشود. این آجرها به دلیل ساختار خاص خود، از انتقال حرارت و صدا جلوگیری می‌کنند.
4.بلوک سقفی
بلوک سقفی شبیه آجر تیغه است اما با ابعاد بزرگ‌تر و کاربرد آن در ساخت سقف‌ها است. این بلوک‌ها عایق صوت و حرارت هستند و به دلیل اندازه و خصوصیات خاص خود، برای ساخت سقف‌ها استفاده می‌گردد. بلوک‌های سقفی مانند آجر تیغه از انتقال صوت و حرارت جلوگیری می‌کنند.
فرآیند تولید آجر لفتون ده سوراخ (سه طرف نما)
تولید آجر لفتون ده سوراخ با دستگاه اکسترود انجام می‌گردد. این فرآیند مشابه کار چرخ‌گوشت است که در آن خاک رس آسیاب شده به همراه آب تبدیل به گل میشود و سپس گل با فشار از قالب دستگاه اکسترود عبور میکند و شکل آجر مورد نظر را به خود می‌گیرد. شمش‌های خارج شده از دستگاه به قطعات جداگانه‌ای برش داده میشود که به عنوان خشت آماده می‌شوند. خشت ها پس از خشک شدن در خشک‌کن در کوره با دمای 900 تا 1100 درجه سانتی گراد پخته می‌شوند تا به آجر لفتون تبدیل شوند.
دستگاه اکسترود نه تنها برای تولید آجر لفتون، بلکه برای ساخت بلوک تیغه و بلوک سقفی نیز استفاده می‌گردد.
فرآیند آجر لفتون (چهار طرف نما)
این نوع آجر لفتون به جای استفاده از فرآیند اکسترود، با روش پرس تولید میشود. دستگاه پرس با فشاری بین 200 تا 600 تن بر روی گل باعث ایجاد آجرهایی با تراکم و استحکام بیشتر میشود. پس از فشرده شدن، خشت ها به خشک‌کن و سپس به کوره منتقل می‌شوند.
فرآیند تولید آجر زبره (گری یا باربر)
آجر زبره با استفاده از قالب‌های دستی تولید می‌گردد. در این فرآیند، خاک رس به داخل قالب‌های چوبی دستی ریخته شده و به شکل خشت‌های اولیه در می‌آید. سپس این خشت‌ها به صورت سنتی خشک و در کوره پخته می‌شوند.
در تولید این آجر از دستگاهی به نام “سانتی‌فیوژ” استفاده میشود که با چرخش با سرعت بالا، خاک رس را آسیاب کرده و به حالت میکرولیزه تبدیل میکند. این فرآیند باعث میشود تا ذرات نمکی و آهکی خاک به صورت یکدست ترکیب شده و آجر با کیفیت‌تری تولید شود.
تولید آجر (سه طرف نما) به صورت رباتیک
در فرآیند تولید رباتیک، تمام مراحل از آسیاب خاک تا تولید خشت و پختن آجر توسط ربات‌ها و ماشین‌های اتوماتیک انجام میشود. این فرآیند باعث افزایش سرعت تولید و کاهش دخالت انسان میشود و به همین دلیل کیفیت محصول نهایی، تضمین می‌گردد.
آجر نسوز و ترکیبات آن
آجر نسوز از خاک‌های خاصی تهیه میشود که شامل ترکیباتی نظیر آلومینا، کائولن، فلدسپات (فلدسپار)، سیلیس و کربن است. برای ایجاد رنگ‌ها و ویژگی‌های خاص در آجرنسوز، گاهی اوقات مشتقات دیگری به این خاک اضافه میشود؛ به عنوان مثال، اضافه کردن منگنز به ترکیب خاک موجب تولید آجرهای مشکی رنگ می‌گردد.
انواع و ویژگی‌های آجر نسوز نما
اولین و ابتدایی‌ترین نوع آجر نسوز که به‌طور گسترده برای نمای ساختمان استفاده میشود، آجر نسوز انگلیسی است. این نوع آجر در طیف‌های رنگی ارغوانی تولید می‌گردد و به دلیل سادگی و فراوانی مواد اولیه، از جمله ارزان‌ترین انواع آجر نسوز به شمار می‌رود. آجرهای نسوز با ترکیبات مختلف خاک‌ها در رنگ‌های مختلف مانند سفید، طوسی، مشکی تولید می‌گردد.
مقاومت و ویژگی‌های فنی آجر نسوز
آجر نسوز به دلیل ویژگی‌های خاص ترکیبات خاک و فرآیند تولید خود، مقاومت حرارتی بسیار بالایی دارد. یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش مقاومت این آجرها، اکسیداسیون ترکیبات خاک در طی فرآیند پخت است. این فرآیند باعث تقویت ساختار مولکولی آجر و افزایش زمان پخت می‌گردد که در نهایت به بالا رفتن استحکام و دوام آن در برابر حرارت و شرایط محیطی می‌انجامد.
انواع کوره های پخت آجر
کوره‌های لاخول (خندقی):کوره‌های ابتدایی که به شکل خندق طراحی می‌شوند و برای پخت اولیه آجرها استفاده می‌شوند.
کوره برجی (قیفی): بعد از آزمون و خطاهای کوره‌های اولیه، این نوع کوره با طراحی بهتر برای افزایش بهره‌وری ساخته شد.
کوره هوفمان (قمیر):کوره هوفمان (یا هوفمن) پس از آزمون و خطاهای کوره‌های لاخول و برجی ابداع شد. این کوره‌ها به دلیل داشتن طرح دایره‌ای یا بیضوی، بهبود پخت و مصرف سوخت را به همراه دارند.
کوره‌های تونلی (واگنی):کوره‌های تونلی که به دلیل استفاده از واگن‌های متحرک برای حمل آجرها در طی فرآیند پخت شناخته می‌شوند. در این کوره‌ها، آجرها در حالی که کوره ثابت است به صورت پیوسته پخته می‌شوند.
کوره‌های شاتل:کوره‌هایی با طراحی مدرن‌تر با استفاده از پتوهای نسوز که برای پخت محصولات خاص و در مقیاس کمتر استفاده می‌شوند. این کوره‌ها امکان کنترل دقیق‌تر دما و زمان پخت را فراهم می‌کنند.
کوره‌های رولیک (رولی):کوره‌هایی که از نوارهای رولیک برای حمل محصولات استفاده می‌کنند. این کوره‌ها برای افزایش سرعت و بهبود کارایی در فرآیند پخت طراحی شده‌اند.
خشت دستی (رستیک طبیعی)
آجر خشت دستی (رستیک طبیعی) یکی از مصالح ساختمانی است که به‌صورت دستی تولید میشود. این آجرها برخلاف آجرهای ماشینی، بدون استفاده از دستگاه‌های پرس تولید می‌شوند و به همین دلیل ظاهری سنتی و بافتی غیر یکدست دارند. این نوع آجر زیرمجموعه آجرهای سنتی است و به دلیل روش تولید خاص خود، جلوه‌ای طبیعی و خاص به سازه‌های معماری می‌بخشد.
تفاوت آجر خشت دستی (رستیک طبیعی) با رستیک شات پلاس
آجر خشتی با رستیک غیر طبیعی، همان آجر رستیک شات پلاس است که جزو آجرهای نسوز دکوراتیو محسوب میشود. این آجرها برخلاف آجر خشت دستی، تحت فرآیندهای صنعتی و با کیفیت نسوز تولید می‌گردند.
ابعاد و کاربرد خشت دستی
آجر خشت دستی در ابعاد و اندازه‌های متنوع تولید می‌گردد. اما به دلیل مقاومت پایین این نوع آجر در برابر فشار، معمولاً در ابعاد بزرگ تولید نمی‌شود. استفاده از این آجرها بیشتر در نمای ساختمان‌ها و پروژه‌های معماری با طراحی سنتی و کلاسیک کاربرد دارد.
رنگ‌بندی آجر خشت دستی
آجر خشت دستی به‌طور معمول در رنگ‌های متنوع تولید میشود که این تنوع رنگ به‌دلیل فرآیند پخت دستی و تفاوت در ترکیب مواد اولیه حاصل می‌گردد. همین امر باعث میشود که هر قطعه از آجر خشت دستی ظاهری متفاوت و منحصر به‌فرد داشته باشد.
آجر خشت دستی (ال):برخی از انواع آجر خشت دستی ال به صورت سفارشی تولید می‌گردند و در گوشه و زوایای ساختمان‌ها کاربرد دارند.
آجر دکوراتیو
آجر دکوراتیو علاوه بر استحکام و دوام، به‌عنوان آجر تزیینی در طراحی داخلی و خارجی ساختمان‌ها استفاده میشود. این آجرها با طرح‌ها، رنگ‌ها و بافت‌های متنوعی همچون آنتیک، رستیک، طرح چوب (ترموود)، شیاردار، صخره‌ای و … تولید می‌شوند و می‌توانند جلوه‌ای خاص و متمایز به فضاهای مختلف ببخشند. آجرهای دکوراتیو علاوه بر زیبایی، مقاومت بالایی در برابر حرارت و شرایط محیطی دارند و گزینه‌ای عالی برای طراحان و معماران به شمار می‌روند.
ابعاد و کاربرد آجر دکوراتیو
آجرهای دکوراتیو علاوه بر ایجاد ظاهری طبیعی و گرم، می‌توانند فضاهای مختلف را با بافت‌ها و رنگ‌های گوناگون زنده کنند. ابعاد و تنوع رنگی آجرهای دکوراتیو بسته به نوع و سبک معماری و نیازهای طراحی می‌تواند متفاوت باشد.
آجر لعابی
آجر لعابی با پوشش سرامیکی لعاب‌دار خود، سطحی براق، صاف و مقاوم ایجاد میکند. برخلاف آجر معمولی که تنها یک بار در کوره پخته میشود، آجر لعاب‌دار به دلیل وجود لعاب روی سطح آن، نیاز به دو بار پخت دارد. در اولین مرحله، آجر خام در کوره پخته شده و به آجر معمولی تبدیل میشود. سپس، در مرحله دوم لعاب سرامیکی روی آجر اعمال شده و مجدداً در دمای بالا پخته میشود تا لعاب به‌طور کامل به سطح آجر چسبیده و براقی و مقاومت لازم را پیدا کند.
کاربرد آجر لعابی
این نوع آجر به دلیل وجود لعاب، علاوه بر زیبایی، مقاومت بالایی در برابر عوامل محیطی همچون رطوبت، گرما و سرما دارد و از همین رو، در ساخت و تزئین نمای داخلی و خارجی ساختمان‌ها به‌ویژه در معماری سنتی ایران مانند مساجد، مدارس و بناهای تاریخی کاربرد فراوانی دارد.
رنگ بندی آجر لعابی
تنوع رنگی و ابعادی آجر لعابی نیز از جمله مزایای آن است. آجرهای لعابی می‌تواند در رنگ‌های مختلفی چون آبی، فیروزه‌ای، زرد، سبز و دیگر رنگ‌ها باشد. همچنین از نظر ابعاد، آجرهای لعابی می‌توانند در اندازه‌های مختلف و متناسب با نیاز پروژه تولیدگردند.
آجرصادراتی
آجر صادراتی به آجرهایی گفته میشود که با استانداردها و کیفیت بالاتری نسبت به آجرهای معمولی تولید می‌گردند و برای ارسال به کشورهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. این آجرها معمولاً دارای ویژگی‌ها و مشخصات فنی منحصربه‌فردی هستند که برای برآورده کردن نیازهای بازارهای خارجی الزامی است. کیفیت، مقاومت، زیبایی و دقت در ابعاد از جمله ویژگی‌هایی هستند که در تولید آجرهای صادراتی رعایت می‌شوند.
تفاوت خشت و آجر
آجر و خشت هر دو مصالح ساختمانی هستند که تا حدودی شبیه به هم هستند و در بعضی مواقع این دو با هم اشتباه گرفته می‌شوند. اما یک سری تفاوت ها دارند که به آنها می‌پردازیم.
- مواد اولیه: خشت از گل و خاک رس به همراه آب ساخته میشود. اما آجر از خاک رس، شن و مواد معدنی ساخته می‌شوند.
- فرآیند تولید: فرآیند تولید خشت به صورت دستی انجام می‌گردد و پس از قالب گیری به صورت طبیعی در آفتاب خشک میشود. به خشت، آجر نپخته هم گفته میشود.
- مقاومت: خشت در برابر رطوبت و عوامل جوی دوام زیادی ندارد و ممکن است با گذر زمان ترک خورده یا فرسوده شود. اما آجر به دلیل پخت در دمای بالا مقاومت بیشتری به نسبت خشت در برابر رطوبت، عوامل جوی، فشار و ضربه دارد.
- عایق بندی: خشت به دلیل داشتن هوای بیشتر در ساختار خود، عایق حرارتی بیشتری به نسبت آجر است. به همین دلیل خشت بیشتر در مناطق گرم و خشک استفاده می‌گردد. آجر به دلیل تراکم بالاتر، عایق حرارتی و صوتی کمتری نسبت به خشت دارد اما به دلیل مقاومت بالاتر در برابر شرایط جوی و محیطی بیشتر در ساختمان‌های مدرن کاربرد دارد.
- وزن: خشت به این علت که پخته نشده است و در درون خود هوا دارد سبک تر است. اما آجر به دلیل فرآِیند تولید و پخت، ساختار متراکم‌تری نسبت به خشت دارد که به همین علت آجر نسبت به خشت سنگین تر است.
- کاربرد: خشت به علت ساختار خود در ساختمان‌های سنتی و در مناطقی که آب و هوای خشک و گرمی دارند (مانند مناطق کویری) مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما آجر بیشتر در ساختمان‌های مدرن و در مناطقی که نیاز به مقاومت بالا در برابر فشار و رطوبت دارد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نکات مهم هنگام خرید آجر
- آجرها انواع مختلفی دارند که هنگام خرید آجر باید با توجه به نیاز و محل استفاده، آجر مناسب خود را انتخاب کنید.
- ابعاد آجر باید دقیق باشد که در سازه‌های مختلف، استاندارهای مختلفی وجود دارد که باید در نظر داشت.
- آجر باید کیفیت و مقاومت بسیار بالایی در برابر فشار، ضربه، شرایط جوی و محیطی داشته باشد.
- آجر باید رنگ یکنواخت و ظاهر مناسبی داشته باشد.
- میزان جذب آّب آجر نباید زیاد باشد که از ترک خوردگی در شرایط رطوبتی جلوگیری شود.
نکات دیگر که در انتخاب آجر بسیار اهمیت دارد در ویدیو زیر گفته شده است.
جمع بندی
در این مقاله به طور کامل به معرفی انواع آجر و مواد اولیه، نحوه ساخت، کاربردهای های متنوع آجر در سازه‌ها و ویژگی‌های کلیدی انواع آجر که در انتخاب آجر راهنمای شما باشد مورد بحث قرار گرفته است.
تیم آجرباشی با سال‌ها تجربه در زمینه تولید و فروش آجر، آماده است تا بهترین مشاوره را به شما ارائه دهد.
با انتخاب ما، شما نه تنها از تنوع محصولی بالا و تضمین کیفیت متریال بهره مند می‌شوید، بلکه تیم تخصصی آجرباشی همواره پشتیبان شما خواهد بود، تا با خیال آسوده بهترین نتیجه ممکن را دریافت نمایید.